horror na Połoninie Pożyżewskiej i zemsta Ducha Gór

Niechlubne praktyki pozyskiwania olejków kosodrzewinowych.

Nie wszystkie fabryczki olejków  w Polsce zapisały swoje istnienie złota czcionką.

W roku 1912 we Lwowie powstaje  francuskie towarzystwo Olearta.

Zawiera kontrakt z rządem austriackim,który wydzierżawia mu z obszary kosodrzewinowe z terenów panstwowych.Celem tej firmy jest eksploatacja kosówki w celu pozyskiwania oleju kosodrzewinowego i terpentynowego.Barbarzynska i łupiezcza  działanosc tej firmy doprowadza do zniszczenia ogromnych obszarów w okolicach Czarnohory i Gorganów w Karpatach Wschodnich.

Pierwsza destylarnia powstaje w okolicach szczytu  Dancerz i działa do 1914 roku .

Przerwana przez pierwszą  wojnę światową działalność nie zmieniła zamierzeń jej właścicieli.W roku 1920 powstaje firma Olearta II ,która próbuje kontynuować eksploatację połoniny Czarnohory.

Na skutek ogromnych protestów z różnych środowisk.,ministerstwa rolnictwa,ochrony przyrody Rząd Polski nie odnawia koncesji aż do roku 1924

pasania bydła i użytkowania zadarnienia i tra­wy, połoninę znajdującą się pomiędzy potokiem Dancerz i granicą dóbr hr. Skarbka o powierzchni 307 5 ha oraz «sąsiednie oddziały (leśne) 76 i 770 powierzchni 140 ha. o d w s z e l k i e g o u ż y t ­k o w a n i a » , a wreszcie «cały obszar ten ogro­dzić drutem kolczastym, znajdującym się na miej­scu». Tymczasem rozeszły się wieści, że właśnie na obszarze dóbr państwowych firma «Olearta»ma zamiar wydzierżawić pola kosówkowe dla eksploatacji olejku."

W prasie ukazują się dziesiątki artykułów obrońców przyrody piętnujące łupieżcą eksploatację.

W dniu 28.08.1925 Dyrekcja Lasów  państwowych informuje ,że kontrakt z firmą chemiczną Olearta  ze Lwowa o nie dochodzi do skutku i nie jest ważny ,a eksploatacja i pozyskiwania kosówki na olejki eteryczne  jest zabronione. Zarówno  na terenach Dancerza jak i Czarnohory.

W piśmie skierowanym do profesora Goetla,przewodniczącego Polskiej Delegacji Przy Międzynarodowej Komisji Delimitacyjnej Polsko-Czesko-Słowackiej ,Dyrekcja Lasów Państwowych podkreśla ,że lasach państwowych  kosodrzewinowy  nie zamierza eksploatować ani teraz ani w przyszłości.

Huculi mamieni przez spekulantów  próżnymi nadziejami pozyskiwania pastwisk (przez usunięcie kosodrzewiny),oddali miejscowe tereny w ręce  niszczycieli przyrody.

Firma uzyskuje pozwolenie od Starostwa z Nadwornej.Także  województwo Stanisławowskie udzie­liło koncesji na tę eksploatację.

"Ministerstwo rolnictwa przygotowało projekt  ustawy uzupełniającej do galicyjskiej ustawy lasowej z r. 1852,który obok limb, cisów i brekiń bierze w bez­względną ochronę kosodrzewinę, zakazując jej niszczenia. «Wobec tego jednak, że, stosownie do postanowień art. 99. ustawy konstytucyjnej,bezwzględny zakaz użytkowania kosodrzewiny pociągnąłby za sobą obowiązek wypłacania właścicielom odszkodowania, Ministerstwo, bio­rąc pod uwagę stan finansowy państwa, odstą­piło od pierwotnego zamiaru»

Sprzeczne przepisy jak również  stare ustawodawstwo austriackie z czasów zaborów doprowadzają do błędów decyzyjnych .

Kolejne Narady przedstawicieli czterech ministerstw doprowadzają do wydania uchwał sprzecznych  z istniejącymi prawami.Być moze przyczynil sie do tego jeden ze współwłaścicieli firmy Andrzej Witos.Brat  znanego przywódcy chłopów polskich i premiera Rządu II Rzeczypospolitej Wincentego Witosa.

Ponowne ustawy z roku 1925 nie przynoszą konkretnych zmian w ochronie kosodrzewiny.

Ministerstwo Rolnictwa ,które zabroniło wycinki kosówski w lasach państwowych zezwala firmie Howerla na korzystanie ze starej drogi leżącej na terenie rezerwatu przyrody.Ta decyzja doprowadzi do katastrofy ekologicznej .Firma bezprawnie wykorzystuje drogę przez rezerwat do stałej komunikacji i przewozu urządzeń do produkcji olejków pod górę Dancerz.Powstaje kilka fabryczek destylacji olejków.

Stosują najgorszy sposób eksploatacji kosowki polegający na obcinaniu pędów ,gałęzi oraz obsypywaniu szpilek.Lasy kosodrzewinowe ulegają całkowitej degradacji.

Tą rabunkowa wycinkę próbuje przerwać miedzy innym Polskie Towarzystwo Przyrodnicze. im Kopernika,które bardzo mocno angażuje się w ratowanie lasów kosodrzewinwych.Na próżno.

W 1927 roku dochodzi do katastrofy w firmie Howerla.

Powódz i splyw gruzowo błotny doprowadza do zawalenia budynku destylarni i śmierci kilkoro  robotników .

Ta tragedia wstrzymuje na jakiś czas eksploatację.Zarząd właścicieli występuje o kredyt na odbudowę destylarni i w 1930 roku ponownie uruchamia produkcję olejków kosodrzewinowych na Polanie Maryszewskiej.

Pałający chęcią zysku kontynuują swoją niszczycielska działalność gwałcąc  postanowienie tymczasowej ustawy o zakazie pozyskiwania kosodrzewiny.

Wobec takiego stanu rzeczy Starostwo w Nadwornej  cofa koncesję i opieczętowuje fabrykę.

Właściciele fabryki wykorzystują położenie fabryki w ustronnym miejscu.Fabryka opieczętowana była  od przodu,a tyłem dowożono materiał do destylacji  wciąż prowadząc rabunkową  eksploatację na pobliskich wzgórzach.

Skala zniszczeń była ogromna. Biorąc pod uwagę ,ze do wyprodukowani 1 kg olejku kosodrzewinowego potrzeba  okolo 500 kg pędow i igieł.Obumarła kosodrzewina pozbawiona pędów nie odrodziła się. Badania komisji po 18 latach od rozpoczęcia rabunkowej eksploatacji potwierdziły całkowite zniszczenie kosowki.

Trzykrotne próby pieczętowania  fabryki doprowadziły do jej całkowitego zamknięcia w roku 1931.

Druga zemsta Ducha gór

Nękana przyroda dokonała ponownej  zemsty .Zimą 1932 potężna lawina śnieżna zawaliła budynek destylarni.

"Nagle stało się coś okropnego, zatrzęsła,

zakolebała się ziemia. Z nieopisanym hukiem stoczyła

się z wierchu Spyci potworna lawina skalna. Może

nawet cała grań zawaliła się, nie wytrzymawszy

zaciekłego walenia piorunów i runęła w przepaścistą

gardziel wąwozu, kędy grzmiały dzikie wody

Homulca. Ogłuszające dudnienie. Gigantyczne

chroboty. Potężne uderzenie jakby młotem w żelazo.

Światło w fabryce i w domu Zarządu zgasło naraz.

Wciąż dudniało, wciąż trzęsła się ziemia. Lawina

toczyła się już gdzieś daleko w dole, gdzie kładły się

pokotem lasy wśród piekielnych trzasków, poczem

dochodziła tylko zwyczajna wrzawa wód, czyniąca

wrażenie ciszy po jakimś okropnym zdarzeniu.

Nazajutrz donosiła cała prasa polska

o doszczętnym zniszczeniu fabryki olejków na

Mariszewskiej, gdzie w katastrofie zginęło siedem

osób. Straszliwy ten wypadek spowodowało osunięcie

się czubału wiszarowatej Spyci i piargowych stoków.

Homulec, tocząc skalną lawinę, zniósł owej nocy, niby

lekką zabawkę fabryczne zabudowania wraz

z wszelkiem urządzeniem, potem runął na lasy,

stąd na Czarnohorską puszczę, a wyżłobiwszy w niej

potworną ulicę, dopadł Prutu i zniszczył mu od

tysiącleci ugruntowane, rzeczne koryto …

W taki sposób zniknęła z powierzchni ziemi

fabryka nad Homulcem. Bo jak zapewniają miejscowe

gazety z Bystrza i z Dzembroni, Duch Czarnohory

czuwa i strzeże zazdrośnie swoich skarbów i tajemnic."

Józef Bieniasz „Duch Czarnohory”

wyd. Lwów 1936

Tymczasowo.....

Radość obrońców przyrody trwala krótko.Akcjonariusze spółki Howerla rozsyłają wszędzie memoriały zachwalające produkcje spółki i żądają wydania ponownych zezwoleń na produkcję  i eksploatację kosodrzewiny.

W 1936 dochodzi  do kolejnej ich ofensywy.Rabunkowa produkcja olejków eterycznych z kosodrzewiny zaczyna się na nowo i zostaje przerwana  dopiero przez wybuch II wojny światowej.

Olearta, Howerla,Halusia to nazwy kilku fabryk olejków,które swoim skandalicznym postępowaniem i rabunkową eksploatacją  przyczyniły się do calkowitej degradacji środowiska.

Ta wyżej przedstawiona historia nie stanowi ewenementu w przedwojennej Polsce.

Podobna historia barbarzynskiej eksploatacji lasów kosodrzewinowych wydarzyła sie między innymi w Tatrach w Dolinie Kieżmarskiej ,gdzie nawet kilkadziesiąt lat po zlikwidowaniu destylarnii kosodrzewina nie odrodziła się.

Imię rózy

Olejek ,który znajdziesz w prawie każdej perfumie